eNDOKRİN SİTEMİ

[Admin]

1. GİRİŞ
Organizmada bir çok aktivitenin koordinasyonunu ve düzenini sağlayan iki sistemden biri
sinir sistemi diğeri endokrin veya hormonal sistemdir. Sinir sisteminde düzenleyici görevin
yapılması sırasında bilgilerin nöronlar aracılığı ile aksiyon potansiyeli şeklinde taşınması
yanıtların ani ve hızla ortaya çıkmasına neden olur. Endokrin sistemde ise yanıtlar daha yavaş
ve uzun sürede ortaya çıkar. Bunun nedeni endokrin sistemin bilgi taşıyıcıları olan kimyasal
aracıların önce iç salgı bezleri olan endokrin bezler tarafından kana salıverilmesi ve
daha sonra kan yolu ile etkilerini gösterecekleri hedef dokulara (target tissue) taşınmalarıdır.
Bu olayların hızı sinir sisteminde impuls taşınma hızından çok daha yavaştır.
Endokrin bezlerin salgıladıkları kimyasal aracılara "hormon" adı verilir. Hormon, hareket
halinde bulunduran, harekete geçiren anlamına gelmektedir. Endokrin sistem hormonlar
aracılığı ile organizmanın farklı metabolik fonksiyonlarını, hücrelerdeki kimyasal reaksiyonların
hızını, zarlardan madde taşınmasını, hücrelerin büyüme ve salgılama işlevlerini
kontrol altında tutar. Hormonal sistemin bu etkileri bazen saniyeler bazen de bir kaç gün
içinde başlayıp haftalar, aylar hatta yıllar boyunca devam etmektedir.
Endokrin sistem, sinir sistemi ile anatomik ve fizyolojik olarak çok yakın ilişki içerisindedir.
Organizmanın en önemli endokrin bezi olan hipofiz veya pituiter bezin salgılarının kontrolü
hipotalamus tarafından yapılır. Bazı hormonlar ise kana doğrudan nöronlar tarafından salgılanmaktadır.
Ayrıca endokrin sistemin bazı bezleri embriyolojik olarak sinir sisteminden
kaynak alır. Örneğin; hipofiz bezinin arka lobu, böbrek üstü bezlerinin (surrenal bezler) meduller
kısmı sinir sistemi orijinlidir. Sinir sisteminden kaynak alan endokrin sistem yapılarının,
sinir sistemi ile olan anatomik bağlantıları yaşam boyunca devam eder.
Sinir sistemi ve endokrin sistemin hücresel düzeydeki etki mekanizmaları karşılaştırılacak
olunursa benzer oldukları görülür. Şöyleki; her iki sistem de düzenleyici etkilerini salgıladıkları
aktif kimyasal aracılarla göstermektedir. Sinir sisteminde nöronların akson sonlanmaları
effektör organın aktivitesini değiştirmek için nörotransmitter salgılarken, endokrin bezler
hormonları salgılayarak hedef dokularının aktivitesini değiştirmektedir.
Hormonların salıverilmelerindeki yetersizlikler ve aşırılıklar endokrin sistem hastalıklarının
ortaya çıkmasına neden olur. Bu tip koşullarda ne gibi belirtilerin ortaya çıkabileceği, hormonun
fizyolojik etkisinin iyi anlaşılması ile mümkündür. Eğer bir hormonun yetersizliği söz
konusu ise bu hormona ait fizyolojik etkiler gözlenemezken tersi durumda etkiler aşırı derecede
ortaya çıkmaktadır.

2. HİPOFİZ BEZİ VE HORMONLARI

Hipofiz bezi organizmada bir çok hormonun salgısını idare eden bir bezdir. Bu nedenle hipofiz
bezi endokrin sistemin orkestra şefi gibi kabul edilmektedir. Anatomik konum olarak
hipotalamusun alt tarafına yerleşmiştir ve hipotalamusa bir sap ile tutunur (Şekil 4.1). Çapı 1
cm den az, ağırlığı yaklaşık 0,5 gr kadardır. Ön ve arka olmak üzere iki loptan oluşur. Ön lopa
adeno hipofiz, arka lopa nöro hipofiz denilmektedir (Şekil 4.2). Ön ve arka loptan çeşitli
hormonlar salgılanır ve bu hormonların salgılarının kontrolü hipotalamus tarafından yapılmaktadır.
Hipotalamus, ön lop hormonlarının salgısını, bu hormonların her biri için salınmalarına izin
verici veya inhibe edici etkiye sahip kimyasal aracılarla yapmaktadır. Diğer bir deyişle ön lop
bir hormonu salgılıyor ise hipotalamus bu hormonun salgılanması yönünde emir getiren
kimyasal aracıyı beze göndermiştir. Aynı hormonun salgısının durdurulması gerektiğinde
ise, hipotalamus bu kez salgının inhibe edilmesi yönünde bilgi getiren kimyasal aracıyı beze
göndermektedir.
Arka loptan salıverilen hormonlar, hipotalamustaki nöronların somalarında sentezlenip, bu
nöronların aksonları tarafından arka loba taşınmakta ve kana salgılanmaktadır (Şekil 4.2).
Arka lop, hormonların doğrudan nöronlar tarafından salgılandığı endokrin yapıya en güzel
örnektir.

Şekil 4.1: Hipofiz bezinin anatomik konumu ve hipothalamus ile olan
bağlantısı

[yenicin]

bu sistem lazımdı 100 aldımm